LITERAIRE BOUWSTENEN:

DE VRIENDSCHAP

Palmen, C. (1995). De vriendschap

Amsterdam: Prometheus

In 1995 verscheen de tweede roman van de Nederlandse schrijfster Connie Palmen: De vriendschap. Kon deze tweede roman de hoge verwachtingen inlossen na haar gigantisch succesdebuut De wetten? Zeker wel, ook De vriendschap werd goed onthaald en leverde haar onder andere de AKO Literatuurprijs op. Heel wat romans en essays later mag Palmen zich een van de belangrijkste Nederlandse schrijvers van deze tijd noemen. (conniepalmen | Schrijver, z.d.) Palmen maakt in haar romans veel gebruik van haar eigen leven; naar eigen zeggen beschikt ze over weinig fantasie. Ze noemt haar genre in interviews soms autobiofictie. Haar hoofdpersonages zijn vaak intelligente vrouwen met een grote honger naar kennis. (Giphart, 2021) Zo is het hoofdpersonage Kit in De vriendschap net als Connie Palmen zelf filosofiestudent.

De titel van deze roman is allesomvattend. De vriendschap gaat over het hechte verbond dat in de lagere school ontstaat tussen Catharina Buts en Barbara Callenbach, in het verhaal grotendeels Kit en Ara genoemd. Het bepaalde lidwoord 'de' in de titel is niet zomaar gekozen. Dit is niet zomaar 'een' vriendschap, maar dé vriendschap, die alles overheerst en een absurde aantrekking en soms ook afstoting met zich meebrengt. Kit en Ara lijken in hun kindertijd op het eerste gezicht twee grote tegenpolen. Kit, het kleine en fijne, taalgevoelige meisje en de paar jaar oudere stoere en zware Ara, die woordblind is. Jaren later blijken ze meer en meer gemeen te hebben. Beide vrouwen kampen met een verslaving: Kit aan de drank en Ara aan eten. En zijn ze beide ook verslaafd aan hun vriendschap?

De vriendschap is opgedeeld in drie delen die apart zijn onderverdeeld in verschillende hoofdstukken. In deel één, Dingen en woorden, leren Kit en Ara elkaar kennen op de lagere school. Langzamerhand krijgt de hechte vriendschap vorm. In het tweede deel, Eten en drinken, staat de aparte persoonsontwikkeling van beide personages centraal. De titel verwijst naar de eerste tekenen van hun verslavingen. In het laatste deel, Werk en liefde, zijn Kit en Ara twee volwassen vrouwen die elks hun eigen weg zoeken op relationeel en professioneel vlak maar toch ook verbonden blijven door hun onafwendbare connectie.

Doordat de intense vriendschap in dit boek centraal staat, die Kit en Ara vaak blind maakt voor de rest van de wereld, zijn zij ook de enige belangrijke personages in het verhaal. Hoewel je voor een vriendschap uiteraard met twee moet zijn, is Kit de echte protagonist. Het verhaal leest als een soort dagboek, geschreven vanuit haar ik-perspectief. Je wordt als lezer meegesleept in haar intense, filosofische gedachtestroom. Alles wat je als lezer over Ara of de vriendschap met Kit te weten komt, is gekleurd door de visie en interpretatie van Kit. Kit is hier de vertellende ik. Ze blikt terug op haar jeugd en probeert vat te krijgen op het vraagstuk van verslaving. In de eerste twee delen van het boek wordt er regelmatig gesprongen tussen verleden en tegenwoordige tijd. De stukken in de tegenwoordige tijd leveren levendige passages op die je als lezer meetrekken in het jonge meisjesperspectief van Kit. Als verteller geeft Kit regelmatig commentaar op de situatie. Voorbeelden hiervan zijn "Maar dat wist ik toen nog niet" en "De buikpijn die ik toen had komt me nu belachelijk voor" (Palmen, 1995, p. 26). Door deze terugblikkende ik, die toch met afstand naar haar eigen verhaal kijkt, kunnen we spreken van een externe autodiëgetische verteller.

De vriendschap heeft kenmerken van een coming-of-ageverhaal. De persoonlijke ontwikkeling van kind naar volwassene en de morele en psychologische ontwikkeling van Kit en Ara valllen in de verschillende delen op. Het boeiende en mooie aan het boek is dat de taal en stijl meegroeit met de meisjes. Het eerste deel is eenvoudig en vooral verhalend geschreven, terwijl het laatste deel een sterk analyserende en filosofische kant krijgt. Het boek wordt complexer, net zoals de relatie tussen de twee vrouwen. Het verhaal werkt toe naar een intellectuele en emotionele climax, die tot uiting komt in de brief die Kit in het laatste hoofdstuk naar Ara schrijft en die bol staat van de psychologische en filosofische inzichten.

De coming of age van de hoofdpersonages is zeker niet het hoofdthema van het boek. Het verhaal wordt geleid door vriendschap en verslaving met daaraan gekoppeld hoe deze twee het leven en de ontwikkeling van Kit en Ara beïnvloeden. De Vriendschap gaat over het verlangen om te hechten, maar tegelijk ook de angst om verbindingen aan te gaan. Dit grondmotief is een van de vele paradoxen waar Kit mee worstelt. Hoewel ze streeft naar onafhankelijkheid en angstig is om zich te binden, zoekt ze steeds terug Ara en later ook de drank op. Zo benoemt ze in haar onderzoek verslavingen ook als "pogingen om het verlangen naar vriendschap zelf in te vullen, dus zonder afhankelijk te zijn van iemand anders" (Palmen, 1995, p. 308).

Literatuurlijst

conniepalmen | Schrijver. (z.d.). https://www.conniepalmen.nl

Giphart, R. (2021, 13 januari). Wie is Connie Palmen? NPO Kennis. https://npokennis.nl/longread/7523/wie-is-connie-palmen#id-9