RECENSIE MATCHED

Condie, A. (2010) Matched

Rotterdam: Lemniscaat

In de Unie worden alle beslissingen genomen door de Autoriteiten. De inwoners van het land hebben zelf niets te zeggen. Werk, woonplaats, kledij, voeding... worden allemaal vastgelegd om zo het perfecte leven te leiden. Ook de match of liefdespartner is op voorhand bepaald. De 17-jarige Cassia maakt zich klaar voor de belangrijkste avond van haar leven: het matchbanket. Ze wordt gematcht met Xander, haar beste vriend. Een unicum, want meestal komt een match uit een andere provincie. Maar als Cassia thuis haar microkaart insteekt, krijgt ze een andere match te zien op het scherm. Heeft de Unie gefaald? Meer en meer ontdekt Cassia de donkere kantjes van de totalitaire maatschappij. Maar die maatschappij is niet gediend met kritische onderdanen ...

Ik vond dat een sciencefictionroman niet mocht ontbreken in mijn lijst van jeugdliteratuur. Het is een genre waar ik spontaan niet snel naar zal grijpen. Maar toen ik Matched zag staan in de jeugdboekensnuffellijst, was ik op basis van titel en trefwoorden wel geprikkeld. Na kort gegoogel kwam ik erachter dat het een toekomstroman was, met alleen 'echte' mensen. Dat is niet altijd het geval in het sciencefictiongenre. Check, ik was overtuigd dat dit boek me wel zou kunnen smaken. Ik zag onmiddellijk enkele linken met de populaire Hongerspelen van Suzanne Colins. Een reeks die ik met veel plezier al heel wat jaren geleden gelezen heb. Kon Matched me een even fijne leeservaring geven?

In de Unie is het leven van geboorte tot aan de dood op voorhand bepaald. Met het oog op een gezond en harmonieus leven voor alle burgers is er geen ruimte voor eigen keuzes. Maaltijden worden op het juiste tijdstip geleverd met het exacte aantal wenselijke calorieën, de ideale leeftijd voor kinderen te krijgen ligt vast en sterven doe je op de dag dat je 80 wordt. Het klinkt misschien compleet absurd, maar Condie weet een wereld te schetsen die verdacht veel op de onze lijkt. Het maakt het boek realistisch en eng te gelijk. Is dit de kant die wij ook aan het opgaan zijn? In de Unie zijn er 100 gedichten, 100 boeken, 100 schilderijen en 100 muziekstukken. Alle andere kunstvormen uit het verleden zijn verdwenen. Een extreme versie van een Vlaamse Canon? Andere regels, zoals een avondklok om 20u, doen enorm veel denken aan de Coronamaatregelen van een tijdje geleden. 

"Vandaag is het zondag. Het is Grootvaders tachtigste verjaardag, dus vanavond sterft hij. Vroeger werden mensen 's ochtends wakker en vroegen ze zich af: 'Komt vandaag het einde?' Of ze gingen naar bed, niet zeker wetend of ze wel weer wakker zouden worden. Nu weten we welke dag het einde van het licht zal betekenen, welke nacht de lange laatste zal zijn. Het Laatste Banket is een zegen. Een overwinning van de organisatie, van de Unie, van het menselijk leven en de kwaliteit ervan.

Alle onderzoeken wijzen uit dat tachtig de beste leeftijd is om te sterven. Dan is het leven zo lang geweest dat we een volledige levenservaring hebben kunnen opdoen, maar niet zo lang dat we ons nutteloos zijn gaan voelen. Dat is een van de ergste dingen die oudere mensen kunnen ervaren. In de samenlevingen voor ons konden ze verschrikkelijke ziektes krijgen, zoals depressies, omdat ze het idee hadden dat ze er niet meer toe deden. En er is ook een grens aan wat de Unie kan. We kunnen niet alle onwaardigheden bestrijden die gepaard gaan met ouder worden dan tachtig. De mogelijkheden van het Matchen om gezonde genen te verkrijgen zijn niet oneindig.

Het niet altijd zo goed geregeld geweest. Vroeger ging niet iedereen op dezelfde leeftijd heen en waren er allerlei problemen en onzekerheden. Je kon overal doodgaan - op straat, of in een medisch centrum zoals mijn grootmoeder, of zelfs in een luchttrein. Je kon in eenzaamheid sterven. Niemand zou in eenzaamheid moeten sterven."

(Condie, 2010, p. 54)

In het begin van het verhaal lijkt de Unie op deze manier perfect te draaien. De inwoners zijn tevreden en vinden de totalitaire maatregelen prima. Als lezer is dit met momenten tenenkrommend; je wil aan Cassia en haar familie uitleggen dat deze situatie echt wel niet normaal is. Maar tegelijk zie je ook de voordelen van deze manier van samenleven. Armoede, ziektes, honger zijn onbestaande want alles wordt zo verdeeld dat niemand iets te kort komt. Door matching van partner, geboorteplanning en ook een planning van de dood, leeft iedereen een gezond leven van begin tot het waardige einde. Zaken als overbevolking en klimaatopwarming zijn verleden tijd. De Unie heeft naar eigen zeggen de fouten uit verleden weten weg te werken. Ergens klinkt dat erg aanlokkelijk, zo een samenleving zonder problemen en zorgen. Maar daar alle vrije wil voor opgeven? Dat lijkt het mij ook niet waard.

Langzaamaan begint Cassia zich steeds meer vragen te stellen bij de werking van de Unie. Door een fout van de Autoriteiten - of was het toch een experiment? - voelt ze zich niet goed bij haar match. In eerste instantie is ze erg blij dat ze met een bekende is gematcht, maar wanneer er nog een andere jongen op haar scherm verschijnt, slaat de twijfel en de daaraan gekoppelde weerzin toe. Het conflict in dit verhaal is eigenlijk weinig origineel en al in heel veel verhalen en versies neergeschreven. Een meisje dat gekoppeld is een jongen maar toch gevoelens heeft voor een andere, mysterieuze jongeman met een geheimzinnig verleden, die uit een lagere klasse komt. Klinkt het bekend in de oren? Ook al speelt het verhaal zich af in een unieke setting, er worden toch heel wat clichés afgevinkt.

"Ik weet dat we hier samen gelukkig zouden zijn geworden, en misschien is dat wel de moeilijkste wetenschap om mee te leven. Ik had zijn warme en sterke hand kunnen vasthouden, en we hadden hetzelfde kunnen hebben als mijn ouders, het had prachtig geweest. Het zou prachtig zijn geweest.

We dragen geen ketenen. We kunnen geen kant op. Ze putten ons uit met werk; ze slaan ons niet; doen ons geen pijn. Ze willen ons alleen maar uitputten. En ik ben uitgeput."

(Condie, 2010, p. 283-284)

In het sciencefictiongenre, ligt de focus vaak op actie. Dat is Matched absoluut niet het geval. Het tempo ligt laag. Ally Condie neemt uitgebreid de tijd om de samenleving uitvoerig te schetsen. Zo krijg je een genuanceerd beeld van de voor- en nadelen van de Unie. De personages zijn grondig uitgediept en er is veel aandacht voor de kleine ontwikkelingen en veranderingen in hun karakter. Zo voel je als lezer heel goed aan dat Cassia zich langzaamaan begint te keren tegen de Unie en steeds kritischer en opstandiger wordt. De dagelijkse gang van zaken krijgt veel aandacht in dit boek. Dat laat me na het lezen van het boek wel een beetje met een dubbel gevoel achter. "Wat is er nu eigenlijk gebeurd in dit boek dat noemenswaardig is?" Tegelijkertijd voel je wel dat er allerlei zaken aan het groeien zijn. Barst de actie wel meer los in de volgende boeken van de trilogie? Het maakt me ergens wel benieuwd om verder te lezen, maar tegelijkertijd heb ik geen zin in nog zo'n traag verhaal, dus ik weet of ik effectief nummer twee zal vastnemen.

De Matched-trilogie wordt vaak genoemd als de nieuwe Hongerspelen. Gaat die vergelijking wel op? Met enkel het eerste boek gelezen te hebben, kan ik natuurlijk niet de volledige trilogieën vergelijken maar er zijn me toch al heel wat gelijkenissen opgevallen. Een jong vrouwelijk hoofdpersonage dat zich vragen stelt en zich afzet tegen het controlerend regime. Ze belandt in een liefdesdriehoek vol twijfels. Twee verhalen die zich in een soort van toekomst afspelen. Hoewel ze heel wat gelijkaardige elementen hebben, focussen ze zich toch op erg verschillende aspecten. In Matched staat de dagelijkse gang van zaken in de kijker, terwijl in de Hongerspelen de strijd in de arena in de spotlight staat. Na één boek van Matched-trilogie gelezen te hebben, gaat mijn voorkeur voorlopig uit naar de Hongerspelen omdat daar toch nog heel wat meer spanning en een hoger tempo in te vinden is. Maar wie weet wat brengt het vervolg!

Tijdens het schrijven van deze recensie en na het vergelijken van Matched met de Hongerspelen voel ik me toch meer en meer geprikkeld om verder te lezen in deze trilogie. Ik wil een genuanceerd oordeel kunnen vellen over de boeken en voel dat ik dat op dit moment nog niet kan. Het is met het voordeel van de twijfel, maar toch ben ik erg benieuwd wat Cassia nog allemaal te wachten staat. Langzaamaan is Machted toch dieper naar binnen gekropen dan ik dacht. Misschien toch goed dat het rustig de tijd nam om een weg te zoeken naar mijn nieuwsgierigheid.